Kultura materialna Lubelszczyzny w badaniach współczesnych kontynuatorów Oskara Kolberga

Mariola Tymochowicz

doi:10.61464/siml.128

Opublikowane: 2023-12-201

Tom 18 (2015)

Kultura materialna Lubelszczyzny w badaniach współczesnych kontynuatorów Oskara Kolberga

Mariola Tymochowicz

Dział: Oskar Kolberg i kultura ludowa Lubelszczyzny

https://doi.org/10.61464/siml.128

Abstrakt

Pierwsze kompleksowe opracowanie ukazujące kulturę Lubelszczyzny przygotował O. Kolberg. Jego publikacja była zaproszeniem do dalszych studiów dla innych pasjonatów, regionalistów i badaczy kultury ludowej, którzy zaczęli gromadzić różne przedmioty związane z przeszłością mieszkańców wsi i opisywać ich życie. W latach powojennych prace nad zbieraniem eksponatów i wywiadów kontynuowali etnografowie, pracownicy lubelskich muzeów i naukowcy. Dorobek tych osób został przedstawiony w pierwszej części artykułu, natomiast druga część zawiera stan badań odnoszący się wyłącznie do kultury materialnej regionu. Materiał podzielony pomiędzy poszczególne działy pozwolił na ukazanie cennych informacji, które udało się zgromadzić w ciągu ostatnich kilkunastu lat, a także podjętych badań omawiających przede wszystkim architekturę drewnianą, małą architekturę sakralną oraz rzemiosło. Opisano większość strojów ludowych występujących w naszym regionie. Na dokończenie czekają jeszcze rozdziały związane z rolnictwem, zbieraczami, myśliwymi i żywnością. Badania muszą być zatem kontynuowane, ale z uwzględnieniem dzisiejszych zmian, aby pokazać co się zmieniło, a co jest stałe w tej dziedzinie.

Słowa kluczowe:

Oskar Kolberg (1814–1890), entografia, kultura ludowa, lubelszczyzna

Pobierz pliki

siml.t.18.s.231-245

Zasady cytowania

Tymochowicz, M. (2023). Kultura materialna Lubelszczyzny w badaniach współczesnych kontynuatorów Oskara Kolberga. Studia I Materiały Lubelskie, 18. https://doi.org/10.61464/siml.128

Cited by / Share

Bibliografia

K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, t. 1, Warszawa 1967.

Z. Wasilewski, Jagodne (wieś powiatu łukowskiego, gminie Dąbie). Zarys etnograficzny, Biblioteka „Wisły”, IV, Warszawa 1889.

A. Pleszczyński, Bojarzy międzyrzeccy. Studium etnograficzne, Biblioteka „Wisły”, Warszawa 1993.

H. Zwolakiewicz, Stan badań etnograficznych nad Lubelszczyzną, Lublin 1948.

M. Pękalski, Krzyże i kapliczki przydrożne Urzędowa, „Z Bliska i z Daleka”, nr 9, Lwów 1938.

W. J. Śliwina, Lud lubartowski, „Lud” 1930, t. 29.

H. Dobrowolski, Garncarze w Firleju w powiecie lubartowskim, „Sprawozdanie z Czynności i Posiedzeń PAU”, t. XLIX, nr 2, Kraków 1948.

Fischer, Zarys etnograficzny województwa lubelskiego, [w:] Monografia statystyczno-gospodarcza woj. lubelskiego, Lublin 1931.

D. Powiłańska-Mazur, Stan badań etnograficznych w regionie lubelskim, [w:] Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura ludowa, pod red. A. Gaudy, Lublin 2001, s. 10.

J. Gajek, Lubelszczyzna w świetle badań etnograficznych, „Życie Lubelskie” 1948, nr 132.

Z. Malewska, Gorset w ludowym stroju polskim, „Prace i Materiały Etnograficzne” 1961, t. XVIII, cz. I, s. 361–386.

R. Reinfuss, Z badań nad ludową kulturą Lubelszczyzny (zagadnienia ogólne), „Z Zagadnień Kultury Ludowej” 1978, t. 1.

A. Mironiuk, J. Petera, C. Wrębiak, Kultura ludowa południowego Podlasia, Biała Podlaska 1990.

Z. W. Kowerska, Chata w Woli Gałęziowskiej, w pow. lubelskim, „Wisła” 1892, t. IV, s. 428–429.

Z. W. Kowerska, Spichlerz w Kraczewicach, „Wisła” 1903, t. XVII, s. 625–627.

M. Maciąg, Chałupa, „Wisła” 1902, t. XVI, s. 421.

T. Ruski (K. Moszyński), Budownictwo ludowe z okolic Zamościa, „Ziemia” 1912, nr 18, 19, 20.

T. Delimat, Materiały do budownictwa ludowego w powiecie puławskim, „Prace i Materiały Etnograficzne” 1947, t. 6, s. 164–186.

J. Optołowicz, Budownictwo wiejskie w pow. lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” 1967, t. 1, Etnografia, s. 63–103.

M. Pękalski, Biłgorajskie budownictwo drewniane, „Polska Sztuka Ludowa” 1959, R. 3, nr 3, s. 149–160.

M. Pękalski, Dom w Urzędowie, „Ochrona Zabytków” 1954, R. 7, nr 1, s. 47–53.

E. Sadowska, Wybrane przykłady budynków drewnianych z południowo-wschodniego terenu województwa lubelskiego, „Czasopismo Techniczne” 1975, t. 79/80, z. 1, s. 48–61.

R. Reinfuss, Wiejskie budownictwo podcieniowe na Lubelszczyźnie, „Z Zagadnień Kultury Ludowej” 1978, t. 1, s. 52–77.

A. Gauda, Ziemianki mieszkalne w woj. lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” 1976, t. 7, s. 127–151.

A. Gauda, Piwnice ziemiankowe w woj. lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” 1971, t. 5, s. 373–427.

K. Marczak, Tradycje chałup kurnych i najprymitywniejszych urządzeń ogniowych na terenie woj. lubelskiego, „Studia i Materiały Lubelskie” 1967, t. 2, Etnografia, s. 169–179.

E. Kępa, Okólniki urzędowskie, „Z Zagadnień Kultury Ludowej” 1978, t. 1, s. 162.

Z. Staszczak, Budownictwo chłopskie w województwie lubelskim (w XIX i XX wieku), „Prace i Materiały Etnograficzne” 1963, t. 24.

R. Królikowski, Chałupy z XVIII wieku w ekspozycji Muzeum Wsi Lubelskiej, Lublin 1982.

J. Górak, Regionalne formy architektury drewnianej Lubelszczyzny na tle zagadnień osadniczych, Zamość 1994, s. 41; tenże, Tradycyjna architektura ludowa (zarys problematyki), [w:] Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura ludowa, pod red. A. Gaudy, Lublin 2001.

J. Petera, Budownictwo ludowe na Ziemi Lubelskiej, „Kalendarz Lubelski” 1972, s. 79–88.

R. Brykowski, O drewnianych dworach na obszarze dawnego województwa lubelskiego – polemika, „Z Zagadnień Kultury Ludowej” 1981, t. 4, s. 77–110.

M. Tymochowicz, Tradycyjna architektura drewniana na obszarze gminy Borki, „Tam na Podlasiu”, t. 2: Tradycje podlaskiej obrzędowości, pod red. J. Adamowskiego, M. Wójcickiej, Lublin–Wola Osowińska 2009.

K. Marczak, Oświetlenie wnętrza chałupy wiejskiej na Lubelszczyźnie od połowy XIX wieku, „Studia i Materiały Lubelskie” 1973, t. 5, s. 469–476.

J. Petera, Kapliczki drewniane na Lubelszczyźnie, „Z Zagadnień Kultury Ludowej” 1981, t. 2–3, s. 63–106.

J. Petera-Górak, Kapliczki i krzyże przydrożne, [w:] Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny..., s. 21–28.

M. Tymochowicz, Współczesne formy kapliczek i krzyży przydrożnych (na przykładzie województwa lubelskiego), [w:] Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, pod red. J. Adamowskiego, M. Wójcickiej, Lublin 2011.

A. Ławicka Krzyże drewniane z insygniami Męki Pańskiej na Lubelszczyźnie, „Twórczość Ludowa” 2000, R. 15, nr 4 , s. 7–10.

H. Zwolakiewicz, Figury przydrożne w okolicach Łęcznej, „Ziemia” 1928, R. XIII, s. 337–339.

D. Powiłańska-Mazur, Ludowa rzeźba drewniana z kapliczek przydrożnych w regionie lubelskim, [w:] Święci przydrożni. Patroni przyuliczni, pod red. B. Wierzbickiej, Warszawa 2000.

W. Bednarz, Historia przydrożnej kapliczki w Motyczu, „Twórczość Ludowa” 2000, R. 15, nr 3, s. 50–

M. Zasada, Kapliczki i krzyże przydrożne, „Głos Garbowa” 2002, nr 11, s. 10–11.

T. Zieniewicz, W krajobrazie Krzywowólki, „Nadbużańskie Sławatycze” 2004, R. 5, s. 64–70.

Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, pod red. J. Adamowskiego, M. Wójcickiej, Lublin 2011.

J. Łukaszewicz, Drogowskazy wiary: kapliczki i krzyże ziemi janowskiej, Sandomierz 2002;

M. Kościński, Przydrożne pomniki wiary: Krasnobród i okolice, Lublin 2001.

J. Hac, Piękno krzyży i kapliczek przydrożnych Nałęczowa i okolic, Dąbrowa Górnicza 2009.

P. Kondraciuk, A. Urbański, Kapliczki,figury i krzyże przydrożne w pejzażu pogranicza, „Akapit”, Lublin–Zamość 2008.

Z. Cieśla-Reinfussowa, Siwaki w Białej Podlaskiej, „Polska Sztuka Ludowa” 1954, R. 8, z. 5, s. 273–295;

H. Dobrowolski, Garncarstwo w Firleju w pow. lubartowskim, „Sprawozdania Polskiej Akademii Umiejętności” 1948, t. 49, s. 105–109.

M. Trzewik, Z historii garncarstwa w Pawłowie, „Biuletyn Informacyjny STL” 1986, nr 31, s. 13–16.

A. Gauda, Garncarskie toczenie w Urzędowie, „Twórczość Ludowa” 2000, R. 15, nr 1.

Ośrodek garncarski w Baranowie, oprac. H. Solecka, J. Chabora, Puławy 2000.

H. Solecka, Ośrodek garncarski w Baranowie, „Puławski Przegląd Powiatowy” 2006, nr 2, s. 25–26.

Z. Latos, Garncarstwo i inne rodzaje rzemiosł oraz handel w Urzędowie od XVI do XX wieku, Kraśnik 2010.

J. Optołowicz, Jakub Czeczelewski 1907–1963, „Polska Sztuka Ludowa” 1965, R. 19, z. 2.

T. Dalimat, Garncarstwo ludowe w województwie lubelskim, „Prace i Materiały Etnograficzne” 1961, t. 18, cz. 1, s. 21–109;

E. Fryś, Garncarstwo ludowe Lubelszczyzny, „Polska Sztuka Ludowa” 1957, t. 11, nr 1, s. 37–41.

T. Karwicka, J. Optołowicz, Garncarstwo południowo-wschodniej Lubelszczyzny, Lublin 1957.

E. Kępa, Garncarstwo ludowe Lubelszczyzny, „Twórczość Ludowa” 1995, R. 10, nr 1, s. 18–23.

M. Matusek, Ludowe tkactwo Lubelszczyzny, Lublin 1963.

A. Gauda, Tkaniny ludowe Lubelszczyzny, Lublin 1972.

A. Gauda, Seweryna Świder, „Biuletyn Informacyjny Stowarzyszenia Twórców Ludowych” 1972, nr 3, s. 16.

T. Karwicka, Zdobnictwo tkackie ubiorów i ręczników w północno-wschodniej Lubelszczyźnie, „Studia i Materiały Lubelskie” 1967, t. 2: Etnografia, s. 7–62.

M. Małgorzata, Ludowe „dywany” przetykane na Lubelszczyźnie, „Polska Sztuka Ludowa” 1961, R. 15, nr 3, s. 145–152.

M. Matusek, Techniki tkania dywanów przetykanych we wsi Ogniwo (pow. Łuków), „Polska Sztuka Ludowa” 1963, R. 17, nr 1, s. 43–53.

J. Ignaciuk, Tkactwo ludowe na Podlasiu, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny” 2008, nr 1, s. 81–85.

K. Basista, J. Petera, Ludowe plecionkarstwo Lubelszczyzny, katalog wystawy, Lublin 1966;

A. Gauda, Kolekcja plecionkarstwa w zbiorach Muzeum Okręgowego w Lublinie, „Studia i Materiały Lubelskie” 1972, t. 6, s. 291–337.

A. Gauda, Ludowe plecionkarstwo, „Twórczość Ludowa” 1988, nr 1, s. 37.

A. Gauda, Rogożynowe kosze, „Twórczość Ludowa” 1995, nr 4, s. 18–19.

J. Optołowicz, Ludowe kowalstwo artystyczne pow. Krasnostaw, Lublin 1968.

J. Optołowicz, Ludowe kowalstwo artystyczne, Lublin 1970.

I. Kamiński, Stygnące kowadło, „Kamena” 1970, nr 22.

A. Gauda, Ludowe krzyże żelazne na Lubelszczyźnie, „Twórczość Ludowa” 1990, nr 2, s. 31.

K. Wolski, Z badań nad kamieniarstwem ludowym na Roztoczu, „Roczniki Muzeum Etnograficznego w Krakowie” 1966, t. 1, s. 113–127.

W. Jeż-Jarecki, Drewno w kulturze mieszkańców dorzecza Tanwi, „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” 1963/1964, t. 4/5, s. 84–97.

W. Jeż-Jarecki, Prymitywne sposoby i techniki obróbkidrewna sosnowego w polskiej kulturze ludowej, „Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie” 1969/1970, t. 10/11, cz. 1, s. 31–70.

C. Wrębiak, Narzędzia i wyroby bednarskie zbiorach Muzeum Okręgowego w Lublinie, „Studia i Materiały Lubelskie” 1976, t. 7, s. 155–184.

C. Wrębiak, Wyrób kół w Puchaczowie pow. Lublin, „Studia i Materiały Lubelskie” 1971, t. 5, s. 422–468.

C. Wrębiak, Wyroby dłubane i toczone oraz narzędzia do ich wyrobu w zbiorach Działu Etnografii Muzeum Okręgowego w Lublinie, „Studia i Materiały Lubelskie” 1982, t. 9, s. 137–166.

M. Pękalski, O sitarstwie i sitarzach biłgorajskich, „Prace i Materiały Etnograficzne” 1961, t. 28, cz. 1;

Jastrzębski, Sitarstwo biłgorajskie, „Prace i Materiały Etnograficzne” 1961, t. 28, cz. 1.

C. Wrębiak, Smolarnie w południowej Lubelszczyźnie, „Studia i Materiały Lubelskie” 1972, t. 6, s. 339–372.

J. Górak, Prasy do wyciskania oleju, „Z Zagadnień Kultury Ludowej” 1981, t. 2–3, s. 9–49.

J. Górak, Młyny wodne na Lubelszczyźnie, „Studia i Materiały Lubelskie” 1997, t. 14.

J. Górak, Wiejski przemysł młynarski, [w:] Ginące zawody między Wisłą i Bugiem, Lublin 1995.

M. Tymochowicz, Młyny i wiatraki na południowym Podlasiu, „Tam na Podlasiu”, t. 4: Pożywienie – czyli o czymś dla ciała i ducha, pod red. J. Adamowskiego, M. Wójcickiej, Wola Osowińska 2013.